Làng nghề chạm khắc gỗ La Xuyên, xã Yên Ninh (Ý Yên) đã có truyền thống gần nghìn năm tuổi. Với khối óc và bàn tay tài hoa, các thế hệ nghệ nhân của làng nghề đã làm nên những tác phẩm nghệ thuật kiến trúc gỗ nổi tiếng ở cố đô Hoa Lư, kinh đô Thăng Long, kinh thành Huế và nhiều đình, đền, chùa, miếu, lăng, phủ trong cả nước. Ngoài những sản phẩm gia dụng nổi tiếng của làng nghề được khách hàng trong và ngoài nước biết đến, các thế hệ người dân La Xuyên đã kế thừa, phát huy những giá trị tinh hoa của nghề chạm khắc gỗ truyền thống qua phương thức “cha truyền, con nối” và việc duy trì lễ tục “Truyền lửa làng nghề” để giáo dục trách nhiệm giữ nghề. Tục “Truyền lửa làng nghề” diễn ra tại đình làng – nơi thờ ông tổ nghề mộc Ninh Hữu Hưng vào thời khắc giao thừa hằng năm…
 |
| Người dân thôn La Xuyên xin lửa tổ nghề mộc trong thời khắc giao thừa |
Để chuẩn bị cho tục “Truyền lửa làng nghề”, ngay từ tháng 11 âm lịch, người dân 3 xóm của thôn La Xuyên là La Tiến, Quyết Phong và Hùng Thắng cùng với Ban quản lý di tích đình La Xuyên đã họp bàn chọn chủ Tế – người mở cửa đình xin lửa thần, lửa thánh của ông tổ nghề mộc và cũng là Thành hoàng làng trong thời khắc giao thừa. Người được dân làng chọn làm Tế chủ và dâng nhang tại đình trong 3 ngày Tết phải là người đứng trong hàng lão, tâm tính khoan hòa, gia đình trong năm làm ăn thịnh đạt, không vướng việc tang chế và đặc biệt là phải giỏi nghề chạm khắc gỗ. Đến sau Tết ông Táo (23 tháng Chạp) Tế chủ phải có mặt tại đình để học các nghi lễ từ các bô lão trong làng.
Chiều ba mươi Tết, Tế chủ cùng các đội tế nam quan, tế nữ quan và dân làng có mặt tại đình để làm lễ tế, kính cáo với Thành hoàng làng để xin lửa thánh vào thời khắc giao thừa; tổ chức dâng lễ cho mọi gia đình có lòng thành ra cửa thánh, và lo việc chuẩn bị tổ chức cho dân làng đêm giao thừa tụ họp ở đình.
Sau lễ Tất niên, tại nhà Tế chủ đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật gồm mâm xôi, thủ lợn, rượu, hoa quả bày biện chu đáo, kiểu cách trên cỗ kiệu bát cống. Các đội trống cà rùng, đội bát âm, đội tế nam quan, đội tế nữ quan và đông đủ dân làng cờ rong, trống mở tiến hành rước lễ vật ra đình tế lễ. Tại đình, đông đủ dân làng đã có mặt, mỗi gia đình cử một suất đinh mang theo bó đuốc làm bằng nứa dài 4-5m, đường kính 7-10 cm, được chuẩn bị trước cả tháng trời, háo hức chờ đến thời khắc Giao thừa. Tại sân đình, dân làng tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, ôn lại truyền thống lịch sử của làng nghề để người già nhớ lại, người trẻ noi theo cùng tự hào và tiếp nối tinh hoa làng nghề, trao đổi với nhau về công việc năm qua và năm tới, để hòa giải với nhau những khúc mắc trong cuộc sống sau một năm cũ qua đi…
Đúng thời khắc Giao thừa, Tế chủ mở cửa hậu cung làm lễ tâu với Thành hoàng làng xin phép cho dân làng được lấy lửa đón chào năm mới. Khi lửa được rước ra từ hậu cung cũng là lúc tiếng chiêng, trống nổi lên cùng muôn tiếng hò reo vang dội, làm cho cả sân đình sôi động. Ai cũng mong được đến gần lửa thiêng để nhanh chóng lấy được lửa nhanh nhất, cả sân đình rực sáng.
Trong thời khắc giao hòa giữa trời và đất, con người với thần thánh, ánh lửa làng nghề thiêng liêng bừng soi những nét mặt hồ hởi, rạng ngời, mọi người nhanh chóng châm những bó đuốc mang theo lấy lửa tượng trưng cho những điề may mắn đem về. Tới nhà, họ long trọng thắp hương từ nguồn lửa vừa xin được để cáo yết với thổ công, gia tiên, sau đó khua vào tất cả các khu vực trong nhà, ngoài sân và ủ vào bếp giữ lửa trong suốt những ngày Tết. Tiếp đến mọi người mang những bó đuốc rực cháy đi chúc Tết anh em họ hàng, làng xóm. Từ ngọn lửa ở sân đình tỏa về các ngõ xóm trong thôn với hàng trăm ngọn lửa tụ, phát, nhấp nhô, rừng rực cháy sáng, tạo thành những “con rồng lửa” trong màn đêm, thắp lên cho làng nghề một nguồn sáng rạng rỡ, thiêng liêng của thời khắc khởi đầu năm mới.
Lễ tục “Truyền lửa làng nghề” mang ý nghĩa giáo dục, nâng cao ý thức giữ và phát triển nghề chạm khắc gỗ, giúp cho người dân La Xuyên xây dựng cuộc sống ấm no, quê hương giàu đẹp. Ông Ninh Đức Toàn, trưởng xóm La Tiến cho biết, tất cả các hộ dân trong thôn đều làm nghề chạm khắc gỗ, với trên 100 doanh nghiệp và cơ sở sản xuất quy mô hộ gia đình. Hiện cả thôn có 3 nghệ nhân và nhiều thợ trẻ đạt danh hiệu “Bàn tay vàng”.
Nghề chạm khắc gỗ mỹ nghệ với truyền thống gần nghìn năm tuổi đã trở thành máu thịt và làm nên thương hiệu cho làng La Xuyên. Nghệ nhân Nguyễn Văn Đức cho biết, theo quy luật của cái đẹp, cùng với kế thừa truyền thống của cha ông để lại, người thợ La Xuyên còn tiếp thu các tinh hoa của các làng nghề chạm khắc gỗ khác để tiếp tục hoàn thiện mình, từ đó định hướng thị hiếu thẩm mỹ của người tiêu dùng. Trên cơ sở đó, những bàn tay tài hoa, khả năng sáng tạo của người thợ La Xuyên đã tạo ra được những sản phẩm chạm khắc độc đáo, mang phong cách thuần Việt tiếp tục khẳng định danh tiếng làng nghề, được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Với bản tính hướng ngoại, yêu thích sự hòa đồng, hội nhập, người thợ La Xuyên không bảo thủ giữ nghề cho riêng mình mà luôn có ý thức nhân rộng nghề, truyền nghề cho mọi người. Trung bình mỗi năm, làng nghề đón từ 200 đến 250 lao động khắp các tỉnh trong cả nước đến học nghề.
Tục “Truyền lửa làng nghề” là lễ tục lâu đời gắn với người dân làng nghề chạm khắc gỗ La Xuyên. Đây là nét đẹp văn hóa truyền thống, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, bày tỏ lòng thành kính và biết ơn tổ nghề, là “thông điệp” giữ nghề của người thợ làng La Xuyên gắn với ước vọng về những điều tốt đẹp, may mắn trong năm mới.
Bài và ảnh: Trần Văn Trọng- Báo Nam Định
